Dit is de dag van de uitvaart van Ron, Max en Ronald junior. Zo’n plechtigheid is eigenlijk een onmogelijk moment. Het onomkeerbaar afscheid. Een ritueel ook waar de nabestaanden zich aan zullen moeten overgeven. Of ze willen of niet.
Aan de ene kant is het natuurlijk fijn om afscheid te nemen in het bijzijn van familie en vrienden. Aan de andere kant komen er ook mensen langs die je niet eens kent. Hoe uit je verdriet? De een zwijgt, de ander huilt of zit met een brok de keel. En dan Manuela, de vriendin van Jessi die zich volledig liet gaan bij de uitvaart. Zonder gêne gaf ze zich over aan haar verdriet. Hoeveel aanwezigen zullen zich daar ongemakkelijk bij gevoeld hebben of haar misschien aanstellerig hebben gevonden. Manuela toonde haar emoties. En dat is misschien wel het beste.
En jij?
In mijn praktijk kwam een vrouw die na het overlijden van haar man het leven snel oppakte. Mensen in haar omgeving waren bezorgd omdat ze dachten dat ze haar emoties daarmee wegdrukte. Ze begon zich daardoor ongemakkelijk te voelen: ga ik inderdaad niet te snel? Kan dit wel? Maar het voelde goed. In gesprekken met ervaringsdeskundigen heb ik begrepen dat dit vaker voorkomt en ook vaak onbegrepen is. Waar de één jaren nodig heeft om het verlies van een dierbare te verwerken, is de ander veel sneller met dat proces klaar. En dat kan tot groot onbegrip leiden in de omgeving, maar ook tot verwarring bij degene die het betreft. Er is geen vaststaande periode voor te bepalen. Net zo goed als een proces kort kan zijn, kan dat ook heel lang duren.
Tip 3
Mijn advies: luister naar jezelf, en laat voor je emoties (álle emoties!) toe.
Probeer bij jezelf te blijven, ongeacht hoe ‘de buitenwereld’ daarop reageert. Want wie lang de tijd nodig heeft voor rouw ervaart ook regelmatig onbegrip. Niet zelden hoor ik dat de omgeving na een jaar aandringt bij de nabestaanden om het leven weer op te pakken. Terwijl het gemis zich dan niet zelden extra hevig doet gelden: de feestdagen, de geboortedag, de eerste sterfdag.
Rouwen
Rouwen kan nu eenmaal niet volgens een vast stramien, maar psychiater Elisabeth Kübler-Ross heeft wel vijf stadia omschreven die in het algemeen worden doorlopen: ontkenning, boosheid, gevecht, depressie en aanvaarding. Maar ja: niemand is ‘algemeen’. Bij ieder mens verschilt het hoe lang deze fases duren en hoe intensief ze worden beleefd. En soms dienen fases zich niet eens aan…
Jessi
Bij Jessi ging het snel. Door de omstandigheden die niemand vooraf had kunnen vermoeden. En duurt het proces ‘te lang’? Vraag je dan af: wat is lang? Wie bepaalt dat? Elke fase moet je, nee: mág je, intens beleven. Laat je niet opjagen. Vertrouw op jezelf. Verlies doet nu eenmaal pijn. En het gaat misschien nooit helemaal over. Ook dat mag.
Tip 4
Iets om te overdenken is het zinnetje uit het liedje ‘Iemand’ van Herman van Veen (Kersvers, 2014)
Iemand zal begrijpen
dat wie overlijdt
degene is die achterblijft
Het hele lied kun je hier horen.
Bij deze dag horen twee oefeningen met betrekking tot rouwverwerking.
